Henüz On Yedi Yaşında, Ahmed Mithat Efendi'nin Doğalcılığa yöneldiği romanıdır; kahramanı Kalyopi'nin başından geçenleri anlatırken, yaşadığı dönemdeki Beyoğlu fuhuş dünyasını da, gerçekçi bir anlatımla gözler önüne serer; genç bir kızın fuhuşa sürüklenmesinin nedenlerini araştırır ve nasıl kurtulabileceği konusunda, ahlâkçı bir bakış açısıyla öneriler getirir. Peki, Kalyopi düştüğü fuhuş batağından nasıl kurtulacaktır?

Ahmed Mithat Efendi'nin Çengi adlı romanı, Osmanlı yaşamında çok yaygın olan vur patlasın çal oynasın âlemlerinde çengilik yaparak ünlenen Sümbül Hanım ile anasız büyüyen, bundan dolayı yanlış terbiye edilen Cemal Bey'in ve Melek Hanım'ın baş- larından geçenleri anlatıyor. Yer yer merak romanı, yer yer polisiye tadındaki anlatı- mıyla, yazarın en iyi romanları arasında sayılabilecek olan Çengi, yazınımızda klasik nitelemesini hak eden bir yapıt.

A. Mithat Efendi'nin Acâib-i Âlem (Dünyanın Olağanüstülükleri) adlı yapıtı, yazınımızda gezi romanı, öteki adıyla yolculuk romanı türünün ilk ve en başarılı örneğidir. Subhi Bey ve yakın arkadaşı Hicâbi Bey'in, dünyanın olağanüstülüklerini görmek amacıyla Kuzey Kutup dâiresine yolculuklarını anlatan yapıt, Jules Verne'in romanlarında olduğu gibi okuru bilmediği, ilginç yerlerde gezdirir; hiç bilmediği şaşırtıcı insanlarla tanıştırır. Bu yolculukta kahramanlarımıza, Subhi Bey'le aralarında sonradan aşka dönü

Ahmed Mithat Efendi'nin ilginç romanlarından biri olan Dürdâne Hanım, bir öc alma öyküsünü anlatır. Acem Ali bey ya da öteki adıyla Ulviye Hanım, Dürdâne Hanım'ın öcünü, onu aldatan çapkın Mergub Bey'den nasıl alacaktır? Ya da alabilecek midir? Ya da, bakalım Dürdâne Hanım, öcünün alınmasını istemekte midir? Yazar bu soruların yanıtlarını, meraklandıran ve heyecanlandı- ran bir anlatımla veriyor.

Romanlarında okurlarını hem eğlendirmeyi hem de eğitmeyi amaçlayan Ahmed Mithat Efendi'nin amacına en çok ulaşan yapıtı Felâtun Bey ile Râkım Efendi'dir. Yazar, özyapıları birbirlerine bütünüyle zıt kahramanlarından Râkım Efendi'yi betimlerken örnek olarak kendisini almıştır. Felâtun Bey, Râ- kım Efendi'nin fotoğraf negatifi gibidir. Bu ikilinin yaşamlarına iki İngiliz kız kardeş ve aileleri girer ve Ahmed Mithat Efendi'nin yazınımızın belki de ilk güldürü öğeleri içeren romanındaki olaylar böylece başlar.

Ahmed Mithat Efendi'nin yazınımızda polisiye romanın ilk örneği sayılan Esrâr-ı Cinâyât (Cinayetlerin Sırrı) romanı, hem sürükleyici konusu, hem de yazarın kendisine özgü anlatımlarıyla dikkati çekmektedir. Bir gazetenin cinâyet haberiyle başlayan zekî ve becerikli müstantik (polis dedektifi) Osman Sabri, kılık değiştirme ustası olan yardımcısı Necmi ve kendisini halkın sesi olarak gören *** gazetesi yazarının çabalarıyla, yüksek düzeydeki bir görevlinin koruduğu kalpazan çetesinin ortaya çıkarılmasıyla son